Ο όρος δυσφαγία καλείται να περιγράψει τις δυσκολίες μάσησης και κατάποσης υγρών και στερεών τροφών καθώς αυτές μεταφέρονται από τη στοματική κοιλότητα στο στομάχι. Κάθε δυσκολία στην κατάποση υγρής ή στερεάς τροφής λέγεται δυσφαγία (με υποκατηγορίες κατά περιπτώσεις). Η διαδικασία της κατάποσης περιλαμβάνει τρία στάδια: στοματικό, φαρυγγικό και οισοφαγικό.
Εκτιμάται ότι οι περισσότεροι άνθρωποι κάποια στιγμή στη ζωή τους θα εμφανίσουν διαταραχή κατάποσης, για μικρό ή μεγάλο χρονικό διάστημα. Υπάρχουν πολλά αίτια τα οποία μπορούν να προκαλούν δυσφαγία. Η Δυσφαγία προκαλείται από διάφορες παθήσεις. Οι παθήσεις αυτές γενικά επηρεάζουν τα νεύρα ή το σύστημα που εξυπηρετεί τη διαδικασία κατάποσης. Κάποιες από αυτές τις παθήσεις μπορεί να είναι: 1) Παθήσεις του κεντρικού νευρικού συστήματος (π.χ. : αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, σκλήρυνση κατά πλάκας). 2) Νευρομυϊκές παθήσεις (π.χ.: Μυϊκές δυστροφίες, νόσος κινητικού νευρώνα). Παθήσεις τραχήλου και κεφαλής (π.χ.: λαρρυγγεκτομή , παθήσεις γλώσσας …).
Άτομα που υπέστησαν κάποια από αυτές τις παθήσεις μπορούν να παρουσιάσουν δυσκολίες σε ένα ή και περισσότερα στάδια της κατάποσης. Οι δυσκολίες αυτές εμφανίζονται κυρίως στα πρώτα δύο στάδια της κατάποσης, στο στοματικό και στο φαρυγγικό. Για τα άτομα με δυσκολίες στην κατάποση η διαδικασία της λήψης τροφής μπορεί να είναι δυσάρεστη ή ακόμα και επώδυνη, με αποτέλεσμα πολλές φορές τα άτομα αυτά να αποφεύγουν την τροφή και να θέτουν σε κίνδυνο την υγεία τους λόγω έλλειψης απαραίτητων θρεπτικών ουσιών.
Ανησυχία προκαλείται όταν παρατηρηθεί βήχας ή πνιγμός κατά τη διάρκεια του φαγητού, δυσκολία και μεγάλη προσπάθεια στη μάσηση αλλά και την κατάποση της τροφής, πόνος κατά την κατάποση, δυσκολίες στην αναπνοή, αναπνευστικές λοιμώξεις σε τακτά χρονικά διαστήματα, αλλαγή ποιότητας φωνή (βραχνή κτλ.), νεξήγητη άρνηση σίτισης, απώλεια βάρους χωρίς αιτία.
Η θεραπεία της κατάποσης θα πρέπει να γίνει σε συνεργασία με μία ομάδα ιατρών και θεραπευτών κατάλληλα εκπαιδευμένων. Διασαφηνίζεται πως ένας λογοθεραπευτής που ασχολείται και με το αντικείμενο της δυσφαγίας θα πρέπει να έχει εκπαιδευτεί κατάλληλα και επαρκώς για το ορθότερο και προπαντός το ασφαλέστερο δυνατό αποτέλεσμα της θεραπευτικής παρέμβασης.
Ο λογοθεραπευτής εφόσον έχει κάνει ειδική εκπαίδευση στο τομέα της δυσφαγίας και της αντιμετώπισης της μπορεί να βοηθήσει σε προβλήματα που αφορούν το στοματικό και φαρυγγικό στάδιο. Και στα δύο στάδια χρησιμοποιούνται συγκεκριμένες ασκήσεις προσαρμοσμένες στην εκάστοτε περίπτωση. Σε αρκετές περιπτώσεις τέτοιου είδους ασκήσεις μπορεί να αποτρέψουν την αναγκαιότητα για γαστροστομία (η γαστροστομία είναι η τεχνητή επικοινωνία - ένας εύκαμπτος πλαστικός σωλήνας που είναι στερεωμένος μέσα και έξω από το στομάχι) ή να επιτρέψουν πάλι την σίτιση από το στόμα.
Στόχος της θεραπείας είναι να μπορεί ο ασθενής να καταπίνει και να τρώει με ασφάλεια και επάρκεια. Οι στόχοι και το πρόγραμμα θεραπείας για την δυσφαγία προσαρμόζονται και εφαρμόζονται από τον λογοθεραπευτή ανάλογα με την αιτιολογία, τη σοβαρότητα και τη περίπτωση των δυσκολιών κατάποσης, σε συνδυασμό πάντα με τα χαρακτηριστικά του ασθενή.
Ένα σημαντικό κομμάτι στην θεραπεία της δυσφαγίας, το οποίο συχνά παραβλέπεται, είναι η υγιεινή της στοματικής κοιλότητας. Οι ξηρές εκκρίσεις που μπορεί να συσσωρεύονται στην στοματική κοιλότητα, τη γλώσσα και περισσότερο τον ουρανίσκο, μειώνουν την παραγωγή σιέλου και την αισθητικότητα και επιταχύνουν την ανάπτυξη μολύνσεων. Ένα προσαρμοσμένο πρόγραμμα στοματικής υγιεινής είναι ιδιαίτερα σημαντικό για άτομα με δυσφαγία, καθώς αποτρέπει την εισρόφηση (κατάσταση κατά την οποία η τροφή υγρή ή στερεά περνά από τον λάρυγγα στην τραχεία και καταλήγει στους πνεύμονες, αντί για τη φυσιολογική πορεία της από τον οισοφάγο στο στομάχι) αποξηραμένων και πιθανόν μολυσμένων, εκκρίσεων.
Με την έγκαιρη παρέμβαση και φυσικά με την κατάλληλες γνώσεις τα ποσοστά επιτυχίας της θεραπευτικής διαδικασίας μπορεί να είναι υψηλά και εγγυημένα. Σε οποιοδήποτε θεραπευτικό πρόγραμμα άλλωστε συμβάλλει ο άμεσα ενδιαφερόμενος (ασθενής) σε συνδυασμό με τους ιατρούς και τους θεραπευτές και φυσικά με το οικείο του περιβάλλον που αποτελεί σημαντικό κομμάτι της διαδικασίας.
Εκτιμάται ότι οι περισσότεροι άνθρωποι κάποια στιγμή στη ζωή τους θα εμφανίσουν διαταραχή κατάποσης, για μικρό ή μεγάλο χρονικό διάστημα. Υπάρχουν πολλά αίτια τα οποία μπορούν να προκαλούν δυσφαγία. Η Δυσφαγία προκαλείται από διάφορες παθήσεις. Οι παθήσεις αυτές γενικά επηρεάζουν τα νεύρα ή το σύστημα που εξυπηρετεί τη διαδικασία κατάποσης. Κάποιες από αυτές τις παθήσεις μπορεί να είναι: 1) Παθήσεις του κεντρικού νευρικού συστήματος (π.χ. : αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, σκλήρυνση κατά πλάκας). 2) Νευρομυϊκές παθήσεις (π.χ.: Μυϊκές δυστροφίες, νόσος κινητικού νευρώνα). Παθήσεις τραχήλου και κεφαλής (π.χ.: λαρρυγγεκτομή , παθήσεις γλώσσας …).
Άτομα που υπέστησαν κάποια από αυτές τις παθήσεις μπορούν να παρουσιάσουν δυσκολίες σε ένα ή και περισσότερα στάδια της κατάποσης. Οι δυσκολίες αυτές εμφανίζονται κυρίως στα πρώτα δύο στάδια της κατάποσης, στο στοματικό και στο φαρυγγικό. Για τα άτομα με δυσκολίες στην κατάποση η διαδικασία της λήψης τροφής μπορεί να είναι δυσάρεστη ή ακόμα και επώδυνη, με αποτέλεσμα πολλές φορές τα άτομα αυτά να αποφεύγουν την τροφή και να θέτουν σε κίνδυνο την υγεία τους λόγω έλλειψης απαραίτητων θρεπτικών ουσιών.
Ανησυχία προκαλείται όταν παρατηρηθεί βήχας ή πνιγμός κατά τη διάρκεια του φαγητού, δυσκολία και μεγάλη προσπάθεια στη μάσηση αλλά και την κατάποση της τροφής, πόνος κατά την κατάποση, δυσκολίες στην αναπνοή, αναπνευστικές λοιμώξεις σε τακτά χρονικά διαστήματα, αλλαγή ποιότητας φωνή (βραχνή κτλ.), νεξήγητη άρνηση σίτισης, απώλεια βάρους χωρίς αιτία.
Η θεραπεία της κατάποσης θα πρέπει να γίνει σε συνεργασία με μία ομάδα ιατρών και θεραπευτών κατάλληλα εκπαιδευμένων. Διασαφηνίζεται πως ένας λογοθεραπευτής που ασχολείται και με το αντικείμενο της δυσφαγίας θα πρέπει να έχει εκπαιδευτεί κατάλληλα και επαρκώς για το ορθότερο και προπαντός το ασφαλέστερο δυνατό αποτέλεσμα της θεραπευτικής παρέμβασης.
Ο λογοθεραπευτής εφόσον έχει κάνει ειδική εκπαίδευση στο τομέα της δυσφαγίας και της αντιμετώπισης της μπορεί να βοηθήσει σε προβλήματα που αφορούν το στοματικό και φαρυγγικό στάδιο. Και στα δύο στάδια χρησιμοποιούνται συγκεκριμένες ασκήσεις προσαρμοσμένες στην εκάστοτε περίπτωση. Σε αρκετές περιπτώσεις τέτοιου είδους ασκήσεις μπορεί να αποτρέψουν την αναγκαιότητα για γαστροστομία (η γαστροστομία είναι η τεχνητή επικοινωνία - ένας εύκαμπτος πλαστικός σωλήνας που είναι στερεωμένος μέσα και έξω από το στομάχι) ή να επιτρέψουν πάλι την σίτιση από το στόμα.
Στόχος της θεραπείας είναι να μπορεί ο ασθενής να καταπίνει και να τρώει με ασφάλεια και επάρκεια. Οι στόχοι και το πρόγραμμα θεραπείας για την δυσφαγία προσαρμόζονται και εφαρμόζονται από τον λογοθεραπευτή ανάλογα με την αιτιολογία, τη σοβαρότητα και τη περίπτωση των δυσκολιών κατάποσης, σε συνδυασμό πάντα με τα χαρακτηριστικά του ασθενή.
Ένα σημαντικό κομμάτι στην θεραπεία της δυσφαγίας, το οποίο συχνά παραβλέπεται, είναι η υγιεινή της στοματικής κοιλότητας. Οι ξηρές εκκρίσεις που μπορεί να συσσωρεύονται στην στοματική κοιλότητα, τη γλώσσα και περισσότερο τον ουρανίσκο, μειώνουν την παραγωγή σιέλου και την αισθητικότητα και επιταχύνουν την ανάπτυξη μολύνσεων. Ένα προσαρμοσμένο πρόγραμμα στοματικής υγιεινής είναι ιδιαίτερα σημαντικό για άτομα με δυσφαγία, καθώς αποτρέπει την εισρόφηση (κατάσταση κατά την οποία η τροφή υγρή ή στερεά περνά από τον λάρυγγα στην τραχεία και καταλήγει στους πνεύμονες, αντί για τη φυσιολογική πορεία της από τον οισοφάγο στο στομάχι) αποξηραμένων και πιθανόν μολυσμένων, εκκρίσεων.
Με την έγκαιρη παρέμβαση και φυσικά με την κατάλληλες γνώσεις τα ποσοστά επιτυχίας της θεραπευτικής διαδικασίας μπορεί να είναι υψηλά και εγγυημένα. Σε οποιοδήποτε θεραπευτικό πρόγραμμα άλλωστε συμβάλλει ο άμεσα ενδιαφερόμενος (ασθενής) σε συνδυασμό με τους ιατρούς και τους θεραπευτές και φυσικά με το οικείο του περιβάλλον που αποτελεί σημαντικό κομμάτι της διαδικασίας.
Κατερίνα Δήμου – Λογοθεραπεύτρια
Πτυχιούχος ΑΤΕΙ Ηπείρου
Εξειδίκευση Πανεπιστημίου Μακεδονίας