Φαντασία είναι η ψυχική λειτουργία που εκδηλώνεται ως παραστατική λειτουργία της συνείδησης και έχει τη βάση της βιολογικά, στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Η φαντασία, μας δίνει τη δυνατότητα να σχηματίζουμε εικόνες, ιδέες και σκέψεις, οι οποίες όμως δε γίνονται αντιληπτές μέσω των 5 αισθήσεων (ακοή, όραση, αφή, γεύση, όσφρηση).
Η φαντασία σχετίζεται άμεσα εδώ και πολλά χρόνια με την παιδική ηλικία και διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην γνωστική ανάπτυξη των παιδιών, στην αντιμετώπιση προκλήσεων, στην ένταξη εμπειριών στη ζωή τους καθώς επίσης και στην εκπαιδευτική διαδικασία που ακολουθούν.
Τα παιδιά γεννιούνται με ένα τεράστιο δυναμικό φαντασίας. Όπως είναι γνωστό , ένα μεγάλο ποσοστό αυτού του δυναμικού ελαττώνεται σημαντικά καθώς το παιδί μεγαλώνει.
Η δημιουργικότητα και η φαντασία του κάθε παιδιού αυξάνεται ανάλογα με τα ερεθίσματα που δέχεται από το άμεσο και το έμμεσο περιβάλλον του. Το παιδί μέσω της φαντασίας που το ίδιο πολλές φορές δημιουργεί, αποφεύγει δυσάρεστες καταστάσεις, ελέγχει τη δύναμη του, κατανοεί τον εαυτό του, δοκιμάζει τα όρια ανάμεσα στο πραγματικό και στο φανταστικό, στέλνει πολλαπλά μηνύματα σους γονείς του, απορρίπτει οτιδήποτε το καταπιέζει, ανακαλύπτει τον εαυτό του και την ταυτότητα του.
Η φαντασία των παιδιών ελαττώνεται δραματικά όταν καταναλώνει αρκετό χρόνο μπροστά σε οθόνες (tablet, τηλεόραση, pc, κινητά τηλέφωνα). Οι οθόνες διαμορφώνουν την παθητικότητα κατασκευάζοντας έναν απρόσιτο εξιδανικευμένο κόσμο. Ακόμη, η βία, η οκνηρία και η έλλειψη καλαισθησίας που προβάλλουν αποτελούν αδιαμφισβήτητα ανασταλτικούς παράγοντες όξυνσης της φαντασίας και της δημιουργικότητας σε αυτές τις ηλικίες.
Επιπρόσθετα, η φαντασία των παιδιών παρεμποδίζεται όταν η ανταμοιβή είναι το μόνο τους κίνητρο. Τα παιδιά καταλαβαίνουν πως η προσπάθεια τους πρέπει να συμπεριλαμβάνει πάντα την «υλική» ανταμοιβή και έτσι η ευχαρίστηση του δημιουργικού παιχνιδιού ή της δραστηριότητας ελαττώνεται στο βωμό της ανταμοιβής αυτής. Επιπλέον, αρνητικά αποτελέσματα στην ανάπτυξη της φαντασίας των παιδιών φέρουν οι υπερπροστατευτικοί γονείς , οι περιορισμένες επιλογές και οπωσδήποτε το υπερφορτωμένο πρόγραμμα μέσα στην ημέρα. Το σημαντικότερο είναι τα παιδιά να βρίσκουν πάντα κατά τη διάρκεια της ημέρας χρόνο για παιχνίδι και ξεκούραση.
Πολλοί γονείς υποστηρίζουν πως με τον ελεύθερο χρόνο τα παιδιά χάνουν τις ευκαιρίες που αφορούν τη μάθηση και μετριάζουν τη σχολική τους επίδοση. Ωστόσο, έχει αποδειχθεί πως η συμπίεση του ελεύθερου χρόνου των παιδιών έχει φέρει ιδιαιτέρως αρνητικά αποτελέσματα στη συμπεριφορά τους και ορισμένες φορές ακόμη και στην σχολική τους απόδοση.
Η δύναμη της φαντασίας και της δημιουργικότητας στην παιδική ηλικία μπορεί να αναπτυχθεί μέσα από ερεθίσματα και ευκαιρίες. Η ανάγνωση και η αφήγηση ιστοριών και παραμυθιών είναι ίσως το πρώτο ερέθισμα που πρέπει να δοκιμαστεί. Το παιδί βάζει τον εαυτό του στη θέση των ηρώων και πλάθει έναν δικό του ξεχωριστό κόσμο. Επίσης, η αφή ως τέχνη (ζωγραφική, γλυπτική) βοηθά τα παιδιά να δημιουργούν αλλά και εκφράζονται μέσα από τα έργα τους.
Ακόμη, δημιουργικές αλλά και ανέξοδες λύσεις για την ενίσχυση της φαντασίας ενός παιδιού είναι οι περίπατοι στη φύση, η έκφραση μέσω της μουσικής, οι κατασκευές, τα παιχνίδια από υλικά που υπάρχουν στο σπίτι, η ζαχαροπλαστική πάντα υπό επίβλεψη, η πρακτική ενασχόληση με χορό, αθλήματα και γυμναστική, τα επιτραπέζια παιχνίδια καθώς και η δημιουργία ιστοριών ή παραμυθιών από το ίδιο το παιδί.
Δεν ξεχνάμε ποτέ πως τα παιδιά που έχουν φαντασία βρίσκουν διεξόδους, είναι πιο χαρούμενα, αντιμετωπίζουν πιο αποτελεσματικά τις δυσκολίες που ενδέχεται να αντιμετωπίσουν κατά την παιδική ηλικία αλλά και κατά την ενήλικη ζωή τους καθώς οι δυο τους αλληλοσυνδέονται.
Η φαντασία σχετίζεται άμεσα εδώ και πολλά χρόνια με την παιδική ηλικία και διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην γνωστική ανάπτυξη των παιδιών, στην αντιμετώπιση προκλήσεων, στην ένταξη εμπειριών στη ζωή τους καθώς επίσης και στην εκπαιδευτική διαδικασία που ακολουθούν.
Τα παιδιά γεννιούνται με ένα τεράστιο δυναμικό φαντασίας. Όπως είναι γνωστό , ένα μεγάλο ποσοστό αυτού του δυναμικού ελαττώνεται σημαντικά καθώς το παιδί μεγαλώνει.
Η δημιουργικότητα και η φαντασία του κάθε παιδιού αυξάνεται ανάλογα με τα ερεθίσματα που δέχεται από το άμεσο και το έμμεσο περιβάλλον του. Το παιδί μέσω της φαντασίας που το ίδιο πολλές φορές δημιουργεί, αποφεύγει δυσάρεστες καταστάσεις, ελέγχει τη δύναμη του, κατανοεί τον εαυτό του, δοκιμάζει τα όρια ανάμεσα στο πραγματικό και στο φανταστικό, στέλνει πολλαπλά μηνύματα σους γονείς του, απορρίπτει οτιδήποτε το καταπιέζει, ανακαλύπτει τον εαυτό του και την ταυτότητα του.
Η φαντασία των παιδιών ελαττώνεται δραματικά όταν καταναλώνει αρκετό χρόνο μπροστά σε οθόνες (tablet, τηλεόραση, pc, κινητά τηλέφωνα). Οι οθόνες διαμορφώνουν την παθητικότητα κατασκευάζοντας έναν απρόσιτο εξιδανικευμένο κόσμο. Ακόμη, η βία, η οκνηρία και η έλλειψη καλαισθησίας που προβάλλουν αποτελούν αδιαμφισβήτητα ανασταλτικούς παράγοντες όξυνσης της φαντασίας και της δημιουργικότητας σε αυτές τις ηλικίες.
Επιπρόσθετα, η φαντασία των παιδιών παρεμποδίζεται όταν η ανταμοιβή είναι το μόνο τους κίνητρο. Τα παιδιά καταλαβαίνουν πως η προσπάθεια τους πρέπει να συμπεριλαμβάνει πάντα την «υλική» ανταμοιβή και έτσι η ευχαρίστηση του δημιουργικού παιχνιδιού ή της δραστηριότητας ελαττώνεται στο βωμό της ανταμοιβής αυτής. Επιπλέον, αρνητικά αποτελέσματα στην ανάπτυξη της φαντασίας των παιδιών φέρουν οι υπερπροστατευτικοί γονείς , οι περιορισμένες επιλογές και οπωσδήποτε το υπερφορτωμένο πρόγραμμα μέσα στην ημέρα. Το σημαντικότερο είναι τα παιδιά να βρίσκουν πάντα κατά τη διάρκεια της ημέρας χρόνο για παιχνίδι και ξεκούραση.
Πολλοί γονείς υποστηρίζουν πως με τον ελεύθερο χρόνο τα παιδιά χάνουν τις ευκαιρίες που αφορούν τη μάθηση και μετριάζουν τη σχολική τους επίδοση. Ωστόσο, έχει αποδειχθεί πως η συμπίεση του ελεύθερου χρόνου των παιδιών έχει φέρει ιδιαιτέρως αρνητικά αποτελέσματα στη συμπεριφορά τους και ορισμένες φορές ακόμη και στην σχολική τους απόδοση.
Η δύναμη της φαντασίας και της δημιουργικότητας στην παιδική ηλικία μπορεί να αναπτυχθεί μέσα από ερεθίσματα και ευκαιρίες. Η ανάγνωση και η αφήγηση ιστοριών και παραμυθιών είναι ίσως το πρώτο ερέθισμα που πρέπει να δοκιμαστεί. Το παιδί βάζει τον εαυτό του στη θέση των ηρώων και πλάθει έναν δικό του ξεχωριστό κόσμο. Επίσης, η αφή ως τέχνη (ζωγραφική, γλυπτική) βοηθά τα παιδιά να δημιουργούν αλλά και εκφράζονται μέσα από τα έργα τους.
Ακόμη, δημιουργικές αλλά και ανέξοδες λύσεις για την ενίσχυση της φαντασίας ενός παιδιού είναι οι περίπατοι στη φύση, η έκφραση μέσω της μουσικής, οι κατασκευές, τα παιχνίδια από υλικά που υπάρχουν στο σπίτι, η ζαχαροπλαστική πάντα υπό επίβλεψη, η πρακτική ενασχόληση με χορό, αθλήματα και γυμναστική, τα επιτραπέζια παιχνίδια καθώς και η δημιουργία ιστοριών ή παραμυθιών από το ίδιο το παιδί.
Δεν ξεχνάμε ποτέ πως τα παιδιά που έχουν φαντασία βρίσκουν διεξόδους, είναι πιο χαρούμενα, αντιμετωπίζουν πιο αποτελεσματικά τις δυσκολίες που ενδέχεται να αντιμετωπίσουν κατά την παιδική ηλικία αλλά και κατά την ενήλικη ζωή τους καθώς οι δυο τους αλληλοσυνδέονται.
Κατερίνα Χ. Δήμου – Λογοθεραπεύτρια
Πτυχιούχος ΑΤΕΙ Ηπείρου
Εξειδίκευση Πανεπιστημίου Μακεδονίας