Η διαταραχή της άρθρωσης αφορά δυσκολίες που σχετίζονται με την παραγωγή των ήχων της ομιλίας (φωνήματα) που επιμένουν μετά το πέρας της φυσιολογικής ηλικίας κατάκτησης των φωνημάτων αυτών. Αναφερόμαστε δηλαδή για λανθασμένη ή αλλοιωμένη παραγωγή ήχων που δεν δικαιολογείται σύμφωνα με την ηλικία του παιδιού. Στην πιο απλή μορφή της η διαταραχή της άρθρωσης εμφανίζεται σαν αδυναμία παραγωγής φωνημάτων χρησιμοποιώντας τα όργανα άρθρωσης (χείλη, δόντια, γλώσσα).
Οι αιτίες της διαταραχής άρθρωσης είναι αρκετές, όπως ανατομικές ανωμαλίες ( σχιστίες, μακρυγλωσσία κ.α.) ή προβλήματα στην δομή των οργάνων (υπερπλασία, έλλειψη δοντιών). Ακόμη, βαρηκοΐα , ιατρικά θέματα όπως μειωμένος έλεγχος των μυών και των νεύρων που σχετίζονται με την άρθρωση (αδύναμα χείλη, αδυναμία ελέγχου της γλώσσας), απουσία ερεθισμάτων εκ του περιβάλλοντος για την εξέλιξη της ομιλίας και ενθάρρυνση των γονέων και τους άμεσου οικογενειακού περιβάλλοντος της «μωρουδίστικης» ομιλίας είναι κάποιοι ακόμη παράγοντες που υποβοηθούν τη διαταραχή να παρουσιαστεί και να εδραιωθεί.
Τα συμπτώματα είναι υπερβολικά εμφανή στην ομιλία. Πιο συγκεκριμένα παρουσιάζονται αρκετά συχνά αντικαταστάσεις φωνημάτων (σέλω αντί θέλω),
πτώσεις φωνημάτων (μπάα αντί μπάλα), απλοποιήσεις συμπλεγμάτων ( κεβάτι αντί κρεβάτι), αλλοιωμένη εκφορά φωνημάτων (γ αντι για ρ ) και αρκετά ακόμη συμπτώματα.
Μία αρκετά συνηθισμένη αγωνία των γονέων/ κηδεμόνων αφορά την ηλικία του παιδιού και την καταληπτότητα της ομιλίας του (κατά πόσο ακούγεται η ομιλία του «καθαρά»). Τα παιδιά ξεκινούν να παράγουν τις πρώτες τους λέξεις σε ηλικία περίπου 12 μηνών και δημιουργούν τις πρώτες προτάσεις περίπου 24 μηνών. Είναι φυσιολογικό σε αυτές τις ηλικίες κάποια φωνήματα να μην παράγονται ή να αντικαθίστανται από άλλα. Αυτό συμβαίνει, διότι κάθε φώνημα εδραιώνεται σε διαφορετική ηλικία. Ωστόσο, στην ηλικία των πέντε με έξι ετών αναμένουμε πως η ομιλία του παιδιού να είναι καταληπτή και πραγματοποιείται σωστή παραγωγή και τοποθέτηση όλων των φωνημάτων και των συμπλεγμάτων. Αυτή η ηλικία είναι καθοριστική για την εξέλιξη του παιδιού, ώστε να μην επηρεαστεί η μετέπειτα μαθησιακή του διαδικασία και μεταφερθούν και στο γραπτό λόγο οι προφορικές του δυσκολίες.
Η λογοθεραπεία είναι η κατεξοχήν υπεύθυνη για τη διάγνωση και τη δημιουργία προγράμματος αποκατάστασης της διαταραχής άρθρωσης. Αρχικά, χρησιμοποιεί ειδικές δοκιμασίες αξιολόγησης ώστε να διαπιστωθούν οι δυσκολίες. Επίσης, εξετάζεται η αρτιότητα των οργάνων (γλώσσα, χείλη) . Στη συνέχεια , οργανώνει την αποκατάσταση που ανταποκρίνεται αποτελεσματικότερα στις ανάγκες του κάθε ατόμου κι έτσι με ενδιαφέροντες και ευχάριστους τρόπους βοηθά το κάθε άτομο να παράγει το φώνημα με τον κατάλληλο τρόπο. Η διάρκεια της αποκατάστασης εξαρτάται από πολλούς και διαφορετικούς παράγοντες, όπως είναι η ηλικία του παιδιού, η συνεργασία μεταξύ γονέα-παιδιού-θεραπευτή ή ακόμη και οι αντικειμενικές δυσκολίες της διαταραχής.
Σε κάθε περίπτωση η έγκυρη διάγνωση και η σωστή αντιμετώπιση είναι ωφέλιμη ώστε να μην εδραιωθούν τα αρθρωτικά ελλείμματα στην ομιλία του παιδιού. Τα λάθη στην άρθρωση ενός παιδιού χρειάζεται να έχουν αποκατασταθεί περίπου μέχρι την ηλικία των πέντε έως έξι ετών. Η έγκυρη και έγκαιρη αντιμετώπιση τους οδηγεί στην μείωση των πιθανοτήτων εμφάνισης μαθησιακών δυσκολιών.
ΔΕΝ ΔΙΣΤΑΖΟΥΜΕ – ΔΕΝ ΚΑΘΥΣΤΕΡΟΥΜΕ
Κατερίνα Χ. Δήμου – Λογοθεραπεύτρια
Πτυχιούχος ΑΤΕΙ Ηπείρου
Εξειδίκευση Πανεπιστημίου Μακεδονίας
Ειδική εκπαίδευση: Αποκατάσταση ομιλίας, κατάποσης, γνωστικών λειτουργιών μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο